Orta Asya Günlüğü: SUDAK VE KEFE DE TÜRK İZLERİ

Sudakla ilgili kısa bir araştırma yapayım dedim. Hani bir kaç gündür makara yapıyorum ya. Ağlayasım geldi. tahmin ettiğim gibi Sudak Osmanlı kefe( bugün kü Feodosya) sancağına bağlı suğdak diye bilinen belde. Bir subaşı tarafından idare ediliyormuş. Makara fotoğraflarda yer alan kale cenevizlerden kalma. Meğerse bu kalenin içinde Osmanlıdan kalma tek eser olan ve şimdi minaresi yıklımış kiliseye çevrilmiş bir cami varmış, daha doğrusu bir mescid.Şu an içinde kliseye ait eserlerin sergilendiği bir müzeye dönüştürülmüş durumda.İsmine baktım bu küçücük mücevherin. padişa me4etyü yazıyor .Dokunmadım kelimelere olduğu gibi bıraktım. Padişa Meçetyu. ne kadarda tuhaf duruyor kelimeler ve devrik. Tıpkı bir tarihin yıkılması gibi, tıpkı oralarda garip kendi haline kalmış mescidin kendisi gibi. Etrafında alkoliklerim çığlık attığı garip bir mescid. Minaresi yıkılmış içi tahrip edilmiş, mescid olmaktan çıkartılmış bir mescid. Garip mahzun boynu bükük yaban ellerde Osmanlıdan, Suğdaktan ve bizden kalan tek eser oralarda.Bizim bugünkü halimiz gibi derbeder ve yalnız.Ama gururla taşıyor kubbesini. Yıkmışlar bozmuşlar her tarafını,ama ne yaparlarsa yapsınlar yerimdeyim, buradan ayrılmam diyor sanki. inadına inadına direniyor orada. Deşti kıpçakın,Kırımın,Osmanlının,İskitlerin,Alanların Peçeneklerin, Göçerlerin, Avarların, Hunların ,Sarmatların,Hazarların, Kimmerlerin Torkların Oğuzların ve hatta Selçukluların tek mümessili olarak yaralı ama mağrur bir şekilde zamana inat, insana inat, ilgisizliğimize inat duruyor orada bir mescit. Adı Padişa Meçedyu.Kafayı mı bozdun Selçuklunun ne işi var kırımda demeyin Alaattin keykubat zamanında Kastamonuda bir donanma hazırlanarak alınmış burası Selçuklarca, sonra moğollar cenevizler ve Osmanlı.Canım Osmanlı temizlemiş bu toprakları pisliklerden imar etmiş, memlekete çevirmiş burayı ve Kefeye bağlı bi belde olarak bir subaşına idare ettirmiş.Öyle imar etmişki Kefeyi, öyle güzel eserler yapmış ki küçük İstanbul diye anar olmuşlar . Suğdakta mamur ve müslüman bir belde olmuş. Peşinden Ruslar gelmiş ve ne varsa yıkmış burada moskof ayıları. Bir bu mescid kalmış ayakta. padişah gibi mağrur, padişah gibi dimdik ve ayakta. Yaralı, bereli, ihanete uğramış, hatta unutulumuş ama sultanlar onurlu ve direniyor Padişa Meçetyü. Eski ismi Aya-Bayazid imiş. literaturde 1640 yılına öyle geçmiş garip mescid.1771 den itibaren de padişa meçetyu. Bizden kalan bir isim daha varan kalenin güneye bakan yamaçlarında yıkık bir kule ismi ne biliyormusunuz bu kulenin? kız kule. Efsanesi de andırıyor bizim kız kulesini.Gerek yok anlatmaya. Kefe dedimde içim sızladı tabii.Osmanlının bu güzide sancağı cenevizlilerden aldığı ve imar ettiği bu küçük istanbul, Sudak'ın hemen yanında. Nasıl imar etmiş biliyormusunuz Osmanlı burayı? Hadi envanterini vereyim size.Ben değil evliya çelebi anlatsın rahmetli buralara da gitmiş meğerse;

«Camileri 60 adet mihraptır. 10'unda cum'a namazı kılınır. Selâtin camileri dış büyük kalededir. Şehzade Süleyman Han Camii kurşun kaplıdır. Altı sütun üzerine beş kubbesi vardır. Avlusu küçüktür. Kurşunla kaplı Müftü Camii, kiremit örtülü ferah bir Yeni Cami, kiremit örtülü büyük Tacir Hacı Nebi Camii, çok sanatkâr işlemeli Kale Kapısı Camii vardır. 50 adet mescitleri, 20 adet kurşunlu imaretler, 40 adet kâgir minareler vardır. Beş adet medrese vardır. Hacı Ferhat Medresesi hepsinden mükelleftir. Bu Kefe'de Halveti, Celvetî, Kadiri ve Gülşenî tekkeleri vardır. Mevlevî tekkesi yoktur. 45 sibyan mektebi, 10 hamam var. Taşra Büyük Kale'de, Sultan Süleyman Han Gazi şehzade iken tamamlanmış, çok geniş ve sanatkârane tatlı hamamı var.»
Gördüğünüz gibi gayet mamur bir belde haline gelmiş burası. Dedikya Ruslar gelince buraları yerle bir etmiş diye bakalım nasıl yerle bir etmiş kanuni Sultan Süleymenın valilik yaptığı bu küçük istanbulda bulunan 4000 hanenin 3200 hanesi müsluman imiş zamanında.Ruslardan sonra geriye ne kalmış dersiniz.Yazar cevabını vermiş bu sorunun buyrun.

"1800'lerde burayı ziyaret eden Clarke, Kefe'de sadece 50 hanenin yaşadığını belirtmekteydi " vay anam vay. 4000 hane nuufus 50 haneye dusmus. Evliya çelebinin bahsettiği eserler nerde diye aklınıza gelebilir. Kefe sancağında yani bugünkü feodosya ilçesinde sayılanlardan ayakta kalabilen sadece müftü camisi. Sadece tek eser ve o da ermeni klisesine çevrildiği için kurtarabilmiş kendisini Moskofun medeniyetinden. Daha sonra tekrar müslüman tatarlara geri lutfetmişler bu mescidi, restorasyonu yapılmakta imiş. Bilirmisiniz kefe kalesi şimdi müze. oraya tesadüfen yolunuz düşerse rehber size Osmanlının ne kadar zalim olduğunu anlatacak. Kefeyi aldığında tam 40 bin esir alındığını ve ruslara nasıl zulmettiğini anlatacak.Doğru Osmanlı orayı aldığında 40 bin esir almış ama tamamı Cenevizli neredeyse ve Cenevizle Osmanlı her yerde savaiıyor o tarihte. Biner tane kadar da Ermeni. Rum ve Yahudi. Numunelik bir tane bile slavyan yok.Herhalde soran olursa osmanlının Küçük istanbulunu ne yaptınız diye günah çıkartmak için böyle söylüyorar.Barbar Türkler demezler mi bir de. Yok Türklerin alfabesi yokmuş ,kültürleri yokmuş, yazılı eserleri yokmuş,meddeniyete hiçbir katkısı olmayan asalaklarmışız.İşte kefe ve Sudakta olan olaylar açıklıyor niye bizden eser fazla yok diye. Yıktıklarını yıkmışlar kırdıklarını kırmışlar çaldıklarını da çalmışlar ve devam ediyorlar. Hani tek Ruslar olsa neyse . Çin içlerinde tarihin ilk soykırımına uğrayan da bizdik, üzerine moğollar salınan da. Entrikayla birbirine kırdırılan da bizdik,defalarca haçlı ordularının saldırılarına maruz kalan da. Müslüman Arnavudundan, celalisinden, Arabından tutundan katolik protestan ortodoks dünyada kim varsa hepsi tarafından kuşatılan ve içten ihanete uğrayan da bizdik.Onun için diyorum bize benziyor Sudaktaki bu mescid diye. Sizi bilmem ama ben bu sudak ve kefedeki iki garip camiye bakarak kendimce bir ders çıkardım. kalan camilerin ismi neydi? padişah mescidi ve müftü camisi .Çıkarttığım derse gelince kendimce; Yaşamak istiyorsan Ne gücü elden bırak ne de inancı.